Ikona
Galeria ikon
Każdy podział jakiegoś zbioru - poza matematyką - stanowi pewną umowę i z zasady jest niedoskonały. Piszącemu nie jest znana żadna uniwersalna klasyfikacja ikon, tj. podział na klasy, grupy itp. Autorzy zarówno polskojęzyczni, jak angl- niemiecko- i rosyjskojęzyczni stosują, na ogół własne klasyfikacje, w zależności od przedmiotu pracy. W tej galerii przyjęto podział zgodnie z zasadą "od ogółu do szczegółu". Prezentacja ikony odbywa się przeto w następującej kolejności:
- Ikona Trójcy Świętej
- Ikona Jezusa Chrystusa
- Ikona Bogurodzicy
- Ikony archaniołów i świętych
- Ikony świąt
Ikona Trójcy Świętej
Ikona Trójcy Świętej jest w zasadzie przedstawiana w ujęciu Starego Testamentu i Nowego Testamentu. Oprócz tego niektóre ikony Jezusa Chrystusa są traktowane jako ikony Trójcy Świętej.
Ikona wg Starego Testamentu
- Kiedy Abraham siedział - a była to najbardziej gorąca pora dnia - u wejścia do namiotu pod dębami Mamre, ukazała mu się postać Jahwe.
- Abraham, podniósłszy głowę, ujrzał naprzeciw siebie trzech mężczyzn. Gdy tylko ich zobaczył, wstał i wyszedł na ich spotkanie. Następnie, upadłszy na twarz,
- powiedział: O mój Panie, jeśli znalazłem u Ciebie nieco łaskawości, racz nie omijać Twojego sługi!
- Przyniosę trochę wody, abyście mogli obmyć wasze nogi, a potem wypocząć nieco w cieniu drzewa.
- Ja sam pójdę tymczasem przynieść chleba; posilicie się cokolwiek i ruszycie w dalszą drogę. Przecież po to chyba wybraliście drogę koło waszego sługi? A oni odpowiedzieli: Dobrze, zrób tak, jak mówisz.
(Biblia Warszawsko-Praska)
Wiersze powyższe i następne rozdziału 18-go Księgi Rodzaju stanowią fundament pisania oraz odczytywania ikony Trójcy Świetej.
| Tytuł: Gościnność u Abrahama Okres napisania: 1400-1410? 1422-1427? Wymiary: 142 x 114 cm Miejsce napisania: Okolice Moskwy, być może: Sobór Troicki Troicko-Sergiejewskiej Ławry lub Włodzimierz nad Klaźmą Miejsce wystawienia: Moskwa, Galeria Tretiakowska Zdjęcie: Ikona drevney Rusi XI-XVI vekov. Album. -SPB.: Hudozhnik Rossii, 1993. s. 256 |
Opis: Ikona ta należy do najbardziej czczonych przez wyznawców Prawosławia Rosyjskiego. Zawiera ona jedynie postaci trzech aniołów, którzy przyszli, żeby przepowiedzieć Abrachamowi i Sarze narodziny pierworodnego syna. Nie zawiera ona natomiast innych osób i elementów opisanych w ww. tekście Biblii. Symbolika aniołów nie jest również ustalona. Najczęściej przyjmuje się, że środkowa postać symbolizuje Chrystusa, który wskazuje na centralnie położony kielich z głową baranka - symbol Eucharystii. Kielich jest środkiem okręgu, który symbolizuje jedność i nieskończoność.Okres powstania ikony nie został dokładnie ustalony. W tym względzie trwają ciągle badania; sprawę komplikuje fakt, że życiorys Andrzeja Rublowa jest bardzo słabo udokumentowany.
| Tytuł: Gościnność u Abrahama Okres napisania: Około 1411 r. Wymiary: Miejsce napisania: Sobór Troicki Troicko-Sergiejewskiej Ławry Miejsce wystawienia: Zdjęcie: W. W. Wanczugow |
Opis: Ikona występuje w dwóch miejscach w Internecie. W obu przypadkach brak jest informacji o autorze, wymiarach ikony, miejscu wystawienia itd
| Tytuł: Gościnność u Abrahama Okres napisania: Początek XVI w. Wymiary: 132x104 cm Miejsce napisania: Uspienski sobór miasta Dmitrowo Miejsce wystawienia: Moskwa, Galeria Tretiakowska Zdjęcie: W. W. Wanczugow |
Opis: Ikonę, jak się przypuszcza, napisał ktoś ze szkoły mistrza Dionizego. Jednakże brak w niej lekkości stylu i kolorystyki właściwej dla Dionizego. Ikona, podobnie jak u Andrzeja Roblowa zawiera jedynie postaci trzech aniołów oraz kielich umieszczony cen tralnie i, jak łatwo odczytać, symbolizujący Eucharystię. Postaci aniołów wpisane są w okrąg ze środkiem w kielichu.
| Tytuł: Gościnność u Abrahama Okres napisania: Połowa XIV w. Wymiary: 168 × 144 cm Miejsce napisania: Katedra Zaśniecia Matki Boskiej, Kreml, Moskwa Miejsce wystawienia: Katedra Zaśniecia Matki Boskiej, Kreml, Moskwa Zdjęcie: Wydawnictwo Belyi Gorod |
Opis: Ikona przedstawia wiernie tekst Biblii. Widoczni są trzej mężowie - aniołowie wykonujący gest błogosławieństwa nad pokarmami, Abraham niosący pokarmy, Sara przygotowująca chleby oraz sługa zabijający cielę. Aniołowie wraz ze stołem wpisani są w okrąg, którego centralnym miejscem jest talerz z pokarmem.
Ikona wg Nowego Testamentu
Ikona Jezusa Chrystusa
Wcześni chrześcijanie przedstawiali Jezusa Chrystusa odmiennie niż to było czynione w czasach późniejszych. Było to bowiem przedstawienie tylko symboliczne. Zbawiciela symbolizowały m. in. jagniątko, pelikan, który jest symbolem miłości - rozerwał sobie pierś, aby nakarmić potomstwo, delfin, który ratuje tonących, ryby oraz Dobrego Pasterza, który niesie odnalezioną owcę na ramionach.
Obecny kanon ikony Jezusa Chrystusa został sformułowany po zakończeniu obrazoburstwa w IX wieku. Najbardziej znany opis wyglądu zewnętrznego ikony Chrystusa sporządził mnich Epifan. W znacznej mierze opis składa się z cytatów Pisma Świętego. Kanon ten był później kilkakrotnie formalizowany przez stosowne władze cerkiewne.
Obowiązkowe elementy ikony Jezusa Chrystusa to nimbus (nimb), purpurowy chiton z naszywanym pasem (klawem) na barku, który był oznaką stanu patrycjuszy oraz niebieski himation. Nimbus symbolizuje boskość Chrystusa, natomiast twarz jest symbolem Jego człowioeczeństwa. Pojawił się on na ikonach w okresie herezji ariańskiej. Bardzo często nimbus Chrystusa ma wpisany krzyż.Na ikonie obowiąkowo umieszcza się litery. Idea liter ewoluowała w czasie. Początkowo były to greckie litery alfa α i omega ω. Od IX wieku na ikonie pojawiają się litery greckie kapitaliki będące skrótem od ziemskiego imienia Zbawiciela IC XC na lewo od wyobrażenia oraz ο ων w trzech widocznych częściach nimbusa krzyżowego. Na ikonach rosyjskich litery greckie zastąpiono cyrylicą ωОН. Po schizmie cerkiewnej w XVII wieku napis po lewej stonie Chrystusa zmieniono na IИC XC od Iисус Христос.
Ikony Jezusa Chrystusa dzieli się na następujące główne typy ikonograficzne (podział ten jest umowny i w różnych źródłach różny):
- Zbawiciel Acheiropoietos - nie namalowany ręką (Αχειροποίητος, нерукотворный);
- Zbawiciel Wszechwładca lub Pantokrator (Παντοκρατωρ);
- Zbawiciel w siłach lub Zbawiciel na tronie (Спас в силах, Господь на престоле);
- Zbawiciel Emmanuel (Спас Эммануил);
- Zbawiciel Wielki Arcykapłan (Великий Архиерей);
- Nie rozpaczaj po mnie, Matko (Не рыдай Мене, Мати).
- Deesis
- Król Królów
- Błogie Milczenie
- Dobry Pasterz
Ikona Bogurodzicy
Ikona Matki Bożej ukazywana jest w zasadzie na cztery tradycyjne sposoby:
- Eleusa (gr. Ελεούσα – czułość, miłosierdzie) Matka Boża z Dzieciątkiem Jezus siedzącym na Jej ręce i przybliżającym twarz do Jej twarzy. Między Matką Bożą i Dzieciątkiem nie ma przerwy; stanowia kochającą sie bezgranicznie jedność. W Bizancjum używano nazwy Glikofilusa od gr. Γλυκυφιλουσα - słodko kochająca. Nazwę tę spotyka się współcześnie na terenie Grecji.
- Hodegetria (gr. Οδηγητρια – przewodniczka, wskazująca drogę; wymiennie używa sie nazwy Hodigitria) Bogurodzica przedstawiona jest z Synem sidzącym na Jej ręce. Nie jest Ona główną postacią - jest nią Dzieciątko Jezus. Prawą ręką wykonuje On gest błogosławieństwa, w lewej trzyma zwój lub ksiegę. Odpowiada to typowi ikonograficznemu Jezusa Pantokratora. Matka Boża prawą dłonią ukazuje wszystkim Władcę Wszechświata. Nazwa pochodzi od nazwy świątyni w Konstantynopolu, "Την Οδηγών", w której była przechowywana najstarsza ikona tego typu Bogurodzicy i Dzieciątka Jezus.
- Oranta (Orantka) (łac. orans - modląca się) Najstarszy rodzaj ikony Bogurodzicy. Matka Boża ukazana jest samotnie w postawie stojącej i rękoma wzniesionymi do góry w Starotestamentowym geście modlitewnym. Prawosławni przejęli bizantyński przekaz, że kiedy Matka Boża opuści ręce, nastąpi koniec świata.
- Agiosoritissa (gr. ή Άγιοσορήτισσα od nazwy kaplicy Αγία Σορός - świetej Raki) Matka Boża wyobrażona jest samotnie, bez Dzieciątka Jezus. Ukazywana jest w obróceniu trzy czwarte z rękami złożonymi modlitewnie, bowiem modli się do Syna za rodzaj ludzki.
Eleusa
| Tytuł: Włodzimierska ikona Matki Boskiej Okres napisania: XII w. Wymiary: 104 × 69 cm Miejsce napisania: Nieustalone Miejsce wystawienia: Cerkiew św. Mikołaja, Państwowa Galeria Tretiakowskaja, Moskwa Zdjęcie: Christyanstwo w iskustvye |
Opis: Według tradycji oryginał ikony został napisany przez Ewangelistę Łukasza na desce ze stołu w Wieczerniku. Prezentowana ikona wg. badań historyków sztuki powstała znacznie później, w pierwszej połowie XII w. w Bizancjum. Jej autor jest nieznany. Ikona jest jednym z wizerunków Matki Bożej przywiezionych na Ruś z Bizancjum w okresie, gdy schrystianizowane państwa ruskie nie posiadały jeszcze własnych ośrodków sztuki sakralnej (prawdopodobnie 1131). Tym samym stanowiła ona jeden z wzorców dla pierwszych ruskich twórców ikon. W pierwszych latach po przywiezieniu z Bizancjum ikona była przechowywana w pałacu książęcym w Wyszogrodzie, zaś w 1155 została przewieziona przez księcia Andrzeja I Bogolubskiego do Włodzimierza nad Klaźmą. Tam umieszczono ją w soborze Zaśnięcia Matki Bożej, który spłonął w 1185. Ikona przetrwała pożar.W 1395 r. wizerunek znalazł się w soborze Zaśnięcia Matki Bożej w obrębie moskiewskiego Kremla. Mimo kolejnych przenosin (oraz nieruskiego pochodzenia) ikona pozostawała znana i czczona pod nazwą Włodzimierskiej. W 1917 ikona została przeniesiona z Kremla do Galerii Trietiakowskiej, gdzie była przechowywana do 1996. W wymienionym roku trafiła do cerkwi św. Mikołaja w Moskwie. Świątynia ta pełni funkcje domowej cerkwi przy Galerii Trietiakowskiej – jej wyposażenie liturgiczne składa się z eksponatów galerii, a obiekt pełni równocześnie funkcję wystawienniczą i kultową.
| Tytuł: Włodzimierska ikona Matki Boskiej Okres napisania: ok. 1408 r. Wymiary: 101 × 69 cm Miejsce napisania: Uspienski Sobór, Włodzimierz nad Klaźmą Miejsce wystawienia: Muzeum Włodzimierskie, Włodzimierz Wołyński Zdjęcie: Alex Bakharev |
Opis: Jest to kopia Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej, która znajdowała się w soborze Zaśnięcia Matki Boskiej w Kremlu moskiewskim. Ikona ta przywieziona z Bizancjum w XII wieku parokrotnie podróżowała do Moskwy i w związku z tym zamówiono wykonanie repliki, aby zastępowała w świątyni podróżujący obraz. Było to m.in. przyczyną rozpowszechniania się kultu ikony, ponieważ wierzono, iż kopia posiada część cudownej mocy oryginału.Rublow, wykonując ikonę, nadał jej więcej czułości poprzez mocniejsze pochylenie Matki ku Synowi. Artysta wprowadził cechy charakterystyczne dla swojej twórczości, malując bardziej miękko i łagodnie. Osiągnął to dzięki brakowi sztywnych linii i powolnemu przechodzeniu światła w cień, co przywodzi na myśl włoskie sfumato, albo - jak określają to malarze ruscy - "malowanie dymem". Sylwety silnie odcinają się od jasnego tła co powoduje wrażenie kameralności sceny w czułym, niemym porozumieniu Matki i Syna. ( Źródło: Wikipedia)
Hodegetria
Tytuł: Częstochowska ikona Matki Boskiej
Okres napisania: VI - IX w.
Wymiary: 122,2 × 82,2 cm
Miejsce napisania: Nieustalone
Miejsce wystawienia: Jasna Góra Częstochowa
Zdjęcie: WikipediaOpis: Pobożny przekaz przypisuje autorstwo obrazu św. Łukaszowi Ewangeliście, który miał go namalować na deskach stołu, przy którym spożywała posiłki Święta Rodzina. Ostatnie badania wskazują na jego VI - IX-wieczne bizantyjskie pochodzenie. W XIV w. podczas konserwacji przemalowano obraz w zupełnie innym stylu. Podjęli się tego malarze, którzy prawdopodobnie pochodzili w Włoch, bo oblicze Maryi ma cechy znane ze sieneńskiego malarstwa tych czasów. Wizerunek nie jest ikoną w ścisłym sensie, choć posiada jej cechy.
Tytuł: Kazańska ikona Matki Boskiej
Okres napisania: XVI (?) w.
Wymiary: 31,12 х 26,49
Miejsce napisania: Nieustalone
Miejsce wystawienia: Sobór Podwyższenia Krzyża, Kazań
Zdjęcie: Wikipedia ed. rosyjskaOpis: Za polską edycją Wikipedii: Powstanie i kult Kazańskiej Ikony Matki Bożej sięga XVI wieku. W 1579 roku, po wielkim pożarze w Kazaniu dziewięcioletniej dziewczynce, we śnie ukazała się Matka Boska i wskazała miejsce, gdzie znajduje się jej ikona. Zgodnie z tymi wskazówkami ikonę znaleziono na popielisku, przykrytą metrową warstwą popiołu i gruzu. W następnych latach w tym miejscu powstał żeński klasztor, w którym pierwszą zakonnicą a następnie przeoryszą została owa dziewczynka - Matrona Onuczina (imię zakonne Marta). W 1612 r., w okresie walk Moskwy z Polakami, Kazańska Ikona Matki Bożej przybyła do stolicy wraz z pospolitym ruszeniem z Niżnego Nowogrodu. W niedzielę 22 października z miasta wypędzono oddziały polskie, a żołnierze z cudowną ikoną udali się na Kreml. W 1633 r. ikonę umieszczono w moskiewskim Soborze Kazańskim. W 1721 roku z polecenia cara Piotra I ikonę tę (lub jej kopię) przeniesiono do Petersburga, gdzie zajęła ostatecznie poczesne miejsce w zbudowanym w 1811 r. Soborze Kazańskim.W 1904 r. została skradziona i zaginęła bez wieści. Pojawiła się później na czarnym rynku, gdzie zakupił ją John Haffert, Amerykanin. Haffert skonstruował w Fatimie kaplicę dla przechowywania kosztownej ikony. Potem zaś ofiarował ją Janowi Pawłowi II, aby ten zwrócił ją prawosławnym. W 2004 została przekazana Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej przez wysłannika papieża Jana Pawła II, kardynała Waltera Kaspera. Wg niektórych opinii jest to jednak kopia, a nie oryginał.
Tytuł: Smoleńska ikona Matki Boskiej
Okres napisania: 1482 r.
Wymiary: 135 х 111 cm.
Miejsce napisania: Nieustalone, istnieją różniące się domniemania.
Miejsce wystawienia: Galeria Trietiakowska, Moskwa.
Zdjęcie: Galeria Trietiakowska, Moskwa.Opis: Ruski malarz ikon Dionizy żył około 1440-po? do 1503. Ikony Dionizego charakteryzuje monumentalna kompozycja, świetlisty koloryt, linearyzm i wydłużenie postaci dające wrażenie unoszenia się w powietrzu, a także pogodny nastrój. Artysta praktycznie nie używał błękitu i innych odcieni koloru niebieskiego. Na złotym tle ikony wyraźnie rysuje się sylwetka Matki Bożej z Dzieciatkiem. Jej prawa ręka delikatnie wskazuje Zbawiciela. Z ciemną szatą Matki Boskiej kontrastuje ochrowa szata Dzieciątka.
Oranta
Agiosoritissa